پرسه در محله های قدیمی تهران
محله‌های قدیمی که نشانی از تاریخ دارند، برای هر فردی با هر سطح از دانش و آگاهی نسبت به معماری جذاب هستند.
حال تصور کنید قرار است یک روز گردش در شهر را به خود هدیه دهید و ترجیحا دنبال محله‌های قدیمی تهران هستید که در ضمن گردش در این محله‌ها و میان مردم، کمی هم با تاریخ ایران و گذشته این محله‌ها آشنا شوید. اگر دانشی در زمینه معماری دارید هم بررسی سبک‌های معماری بناهای تاریخی این محله‌ها به جذابیت بیشتر این گشت‌وگذار محلی کمک می‌کند.
در این مطلب با چند محله قدیمی در تهران آشنا می‌شویم که سبک معماری استفاده شده در ساخت بناها را با هم بررسی می‌کنیم.
قدم زدن روی سنگفرش حسن آباد
حسن آباد یکی از میدان‌های قدیم و معروف تهران است که در سال ۱۳۷۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. این میدان نه تنها برای خرید انواع کاموا و ابزار و یراق‌آلات مناسب است بلکه چهار ساختمان متقارن و منحنی در چهار سمت آن می‌تواند یک جاذبه گردشگری باشد برای اهالی تهران یا هر فردی که برای آشنایی بیشتر با تهران، چند روزی را در این شهر مهمان شده است.
بد نیست حسن‌آباد را از باغ‌های قدیمی و سرسبزش بشناسید. پیش از اینکه حسن‌آباد به یک منطقه شهری مهم تبدیل شود، باغ سرسبزی از املاک میرزا یوسف آشتیانی یکی از رجال قاجار بود. میرزا ملقب به مستوفی الممالک، برای زنده نگه‌داشتن نام پسرش حسن این منطقه را حسن‌آباد نامید. اما متاسفانه بعداز فوت میرزا، این باغ به چند تکه کوچک تقسیم می‌شود و به مرور درخت‌های باغ برای جایگزین شدن با خانه‌ها و ساختمان‌های مختلف، قطع می‌شوند تا اینکه در اواخر دوره قاجار این منطقه به میدانی بزرگ با مساحت ۶ هزار مترمربع بدون هیچ اثری از درختان تبدیل می‌شود.
آنچه امروز به‌عنوان میدان حسن‌آباد می‌شناسیم، میدانی سنگفرش است که در چهار گوشه میدان، چهار ساختمان مشابه قرار دارد که ساخت ساختمان‌های میدان حسن‌آباد در سال ۱۳۰۹ با نظارت قلیچ باقلیان معمار ارمنی آن زمان به اتمام رسید.
ستون‌های متعدد و چسبیده به دیوار و چیدمان متقارن درها و پنجره‌ها در این چهار ساختمان نشان‌دهنده سبک معماری رنسانس است که همین تقارن در چهار ساختمان، این میدان را بسیار متمایز کرده است. برای هر ساختمان دو گنبد در سقف طراحی شده است و به‌همین دلیل یکی از نام‌های این میدان در یک بازه زمانی، هشت‌گنبدان بوده است.
دسترسی به این منطقه تاریخی هم ساده است و شما می‌توانید با استفاده از مترو در مرکز این میدان تاریخی قرار بگیرید. این میدان که محل تقاطع خیابان حافظ با خیابان امام خمینی است، در محدوده طرح ترافیک تهران است و بهتر است از وسایل نقلیه عمومی برای سرزدن به آن استفاده کنید.
سرای روشن در خیابان ناصر خسرو
تهران را خیابان‌ها قدیمی با گذشته تاریخی تشکیل داده است که ناصر خسرو یکی از مهم‌ترین این خیابان‌هاست. خیابانی که امروز به نام ناصر خسرو در تهران می‌شناسیم، تاریخچه‌ای طولانی دارد که مرور آن چندان مناسب این مطلب نیست. درباره این خیابان تهران کافی است بگوییم حوالی سال ۱۲۸۵ احداث شد و از اولین خیابان‌های تهران به حساب می‌آید. هم‌زمان با احداث این خیابان که در زمان ناصرالدین شاه است و شاید به‌همین دلیل آن را ناصریه نامیدند؛ عمارت شمس‌العماره در حال ساخت بود و بعد از مدتی این خیابان را با عمارت شمس‌العماره می‌شناسند.
اما اهمیت این خیابان فقط به همین یک بنا نیست بلکه تاسیس اولین چاپخانه، داروخانه و حتی دانشگاه را در تاریخچه خیابان ناصر خسرو ثبت کرده‌اند. این خیابان، بناهای تاریخی زیادی دارد که از انتخاب آن برای گشت‌وگذار تاریخی در شهر تهران پشیمان نخواهید نشد. سرای روشن، عمارت دارالفنون، هتل‌ها و مراکز خرید این خیابان، از جاذبه‌های گردشگری این منطقه به‌حساب می‌آید.
سرای روشن با سبک معماری منحصر بفردی که دارد، بنایی است که در کنار الهام از سبک‌های معماری اروپایی توانسته نشانه‌های تاریخی و فرهنگی مربوط به ایران را هم در خود منعکس کند. با کمی دقت بر جزئیات این بنا می‌توان تاثیر معماری اروپایی در دوره پهلوی را مشاهده کرد. فرشته‌های نیمه برهنه در بالای ورودی ساختمان و تزئین ستون‌ها و مجسمه‌ها در این ساختمان نشانه‌های معماری اروپایی است.
آنچه مربوط به هنر و فرهنگ می می‌شود هم جایگاه ویژه‌ای دارد که مهم‌ترین آنها، دیوارهای آجری درونی و بیرونی بنا، وجود اهورامزدا به‌عنوان نماد دوره هخامنشیان و کاشی‌کاری‌های سنتی ایرانی در بخش‌های مختلف آن همه نشان از حضور معماری سنتی در طراحی و ساخت عمارت سرای روشن دارد. با توجه به این توضیحات این عمارت تلفیقی از معماری سنتی ایرانی و معماری گوتیک که بیشتر برای کلیساها از این سبک استفاده می‌شود، است.
این عمارت در خیابان ناصر خسرو در محدوده طرح ترافیک تهران وجود دارد و برای بازدید از آن بهتر است از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنید. بهترین پیشنهاد برای رفتن به سرای روشن این است که از مترو استفاده کنید چون ایستگاه‌های پانزده خرداد یا امام‌خمینی با فاصله حدودی ۱۰ دقیقه پیاده‌روی از این عمارت باشکوه هستند.
تئاترشهر، گذاری بر فرهنگ و هنر ایران
در میان خیابان‌ها و محله‌های قدیمی تهران، می‌توانیم نگاهی هم به مرکز هنر و فرهنگ یعنی تئاترشهر داشته باشیم. در بازه‌ای از زمان و پیش از انقلاب در تقاطع دو خیابان پهلوی یا ولیعصر امروز و شاه‌رضا یا همان انقلاب خودمان، کافه شهرداری وجود داشت که مورد توجه بسیاری از هنرمندان آن زمان قرار گرفت. در این کافه افراد معروفی مانند فروغ فرخزاد و جلال آل‌احمد رفت‌وآمد داشتند ولی بعد از مدتی شهرداری تهران تصمیم به تخریب و تغییر کاربری این کافه می‌گیرد. جالب است بگوییم که چند گروه امریکایی، فرانسوی و ایتالیایی پیشنهاد می‌کنند با توجه به موقعیت خوب این محل، هتلی با ظرفیت ۴۰۰ اتاق احداث شود. اما خوشبختانه با پیگیری اهالی هنر آن زمان، شهرداری با طرح ساخت چند سالن مخصوص با ظرفیت بالا برای اجرای تئاتر و موسیقی موافقت کرد و احداث ساختمان تئاترشهر اغاز شد.
بنابراین اگر اهل هنر و فرهنگ هستید و ترجیح می‌دهید زمانتان را برای دیدن ساختمان‌هایی که هم در معماری و هم در فرهنگ دستی دارند، حتما ساختمان تئاترشهر را که پویایی ویژه خود را دارد و همچنان مورد توجه جوانان زیادی قرار دارد در لیست گردش‌های خود قرار دهید.
طراحی این ساختمان و نظارت بر ساخت بر عهده مهندس امیرعلی سردار افخمی و بیژن انصاری، معمارهای مکتب نوین ایران بود و در سال ۱۳۴۶ ساخت آن شروع شد. مراسم افتتاحیه این مرکز فرهنگی هم با اجرای نمایش باغ آلبالوی چخوف در سال ۱۳۵۱ برگزار شد. ساختمان مدور تئاترشهر با ستون‌های قرینه (ستون‌های باریک و بلندی که القاکننده طناب‌هایی است برای دوختن ساختمان به زمین) به سبک ستون‌های تخت جمشید احاطه شده است و گنبد نیم مدور بالای آن هم به‌نوعی یادآور برج طغرل و معماری دوره ایلخانی است.
استفاده از نمای آجرنما و کاشی‌های سبز و فیروزه‌ای که عناصری آشنا برای تمام ایرانی‌هاست، گیرایی و احساس تعلق خاطر ویژه‌ای را برای ما ایجاد می‌کند. البته پلان دایره‌ای شکل آن از معماری یونان و روم قدیم گرفته است و طراح با تلفیق معماری سنتی ایرانی توانسته است اثری ماندگار برای این مرکز هنری و فرهنگی ایجاد کند.
دسترسی به تئاترشهر هم چندان سخت نیست و مانند دیگر عمارت‌هایی که در بالا گفتیم می‌توانید به‌راحتی با مترو به آن‌جا بروید و از انرژی جوان آن منطقه بهره ببرید.