معماری آتشکده

فلسفه‌ ساخت آتشکده

زرتشتیان بر اساس کتاب مقدسشان، اوستا، چهار عنصر هوا، خاک، آب و آتش را عناصر پاک‌کننده و ارزشمند می‌دانند و احترام زیادی برای این عناصر قائل شدند. ساخت پرستشگاه‌هایی برای ارج نهادن به این عناصر و آتشکده‌ها هم محصول همین تفکر است. آنها تمام تلاششان بر این بود که آتشکده‌ها را در کنار رودخانه، چشمه یا دریا بسازند تا چهارعنصر ارزشمند آتش، خاک، هوا و آب را در کنار هم گرامی دارند.

ساختار اصلی آتشکده‌ها

آتشکده‌ها انواع مختلفی دارند، ولی اساس آن‌ها و نقشه‌ معماری بناها مشابه به همدیگر است. معماری یک آتشکده شامل یک بنای چهارضلعی است که در چهار طرف آن چهار درگاه طاق‌دار وجود دارد. به همین دلیل نام دیگر آتشکده، چهارطاقی است. روی این فضای چهارضلعی، گنبدی نیز قرار می‌گرفته است. بعضی آتشکده‌ها تنها یک بخش چهارضلعی به‌نحوی‌که توضیح داده شد دارند، ولی بعضی از انواع مهم‌تر آن، مثل آتشکده‌ی چهارقاپی واقع در قصر شیرین، دارای دالان‌های طواف و فضاهای بسته نیز هستند. البته متأسفانه دالان طواف این آتشکده به مرور زمان فروریخته با این‌وجود در بعضی قسمت‌ها آثاری از آن دیده می‌شود.

آتشکده‌ها از چه ساخته می‌شدند؟

سنگ مصالح عمده ساختمانی به‌کاررفته در آتشکده‌هاست. البته در مکان‌هایی که رفت‌وآمد سخت بوده از آجر و خشت هم استفاده می‌کردند. برای اینکه بخش‌هایی که از آجر ساخته می‌شدند استحکام بالایی داشته باشند، آجرهای پخته‌شده در قسمت بیرونی و خشت خام در بخش درونی بنا به‌کار می‌رفته است. ارتفاع بعضی از سنگ‌های یک تکه‌ای که در ساخت آتشکده‌ها مورداستفاده قرار می‌گرفتند، گاهی تا هفت متر نیز می‌رسید. برای ساخت ستون‌های آتشکده از سنگ یا مرمر و برای سقف آن از سنگ یا چوب بنا بر مصالحی که در دسترس بوده، استفاده می‌کردند.

آتشکده‌های بزرگ‌تر در معابد

بعضی آتشکده‌ها درون معبدی بزرگ‌تر ساخته‌شده‌اند و از بیرون ساختار مستطیلی شکلی دارند. در این آتشکده‌ها گنبد به‌صورت مستطیلی شکلی ساخته‌شده و در زیر آن آتشدان (مجمره) در بخش میانی آتشکده قرار می‌گرفت که اطراف آن راهروهایی تعبیه شده بودند. این راهروها منتهی به بخشی می‌شدند که از آن برای برگزاری مراسم مذهبی استفاده می‌کردند.

آتشکده‌های ایران

تا قبل از ورود اسلام به ایران آتشکده‌های زیادی در ایران وجود داشت ولی بعد از اسلام آوردن تدریجی ایرانیان تعداد آتشکده‌های باقی‌مانده به‌شدت کاهش یافت، حتی در بعضی موارد روی آتشکده‌ها مساجد ساختند و آن تعداد کمی هم که تخریب نشدند، به مرور زمان و تحت تاثیر عوامل طبیعی دچار آسیب‌های جدی شدند. اما همچنان در ایران آتشکده‌های زیبایی داریم که قطب گردشگری آن مناطق به‌حساب می‌آیند. بعضی از این آتشکده‌ها عبارت‌اند از آتشکده‌ آتشگاه در اصفهان، سرمسجد در خوزستان، تخت رستم در تهران، کرکویه در سیستان و بلوچستان و آتشکده‌ آتش بهرام واقع در شهر یزد که با آتشی که ۱۵۰۰ سال است روشن مانده، هرساله گردشگران زیادی را از مناطق مختلف ایران و جهان راهی یزد می‌کند.

آتشکده‌ آتش بهرام یزد

آتشگاه در اصفهان