هرمز نماد دلاوری ایرانیان

خلیج فارس

یکی از سه خلیج بزرگ جهان، خلیج فارس است؛ با مساحتی حدود ۹۳۰۰۰ مایل مربع (۲۴۱۰۰۰ کیلومترمربع). خلیج فارس که در امتداد دریای عمان و مابین شبه جزیره عربستان و جنوب غربی ایران واقع شده، حدود ۶۱۵ مایل (۹۹۰ کیلومتر) طول دارد. عرض آن نیز از ۲۱۰ مایل (۳۴۰ کیلومتر) تا حداقل ۳۵ مایل (۵۵ کیلومتر) در تنگه هرمز متفاوت است. به جز ایران، کشورهای عمان، امارات متحده عربی، بحرین، عربستان سعودی، کویت و عراق با خلیج فارس مرز دارند. در اهمیت جغرافیایی خلیج فارس همین بس که این خلیج مهم راه ارتباط آبی بین اروپا، آفریقا، آسیای جنوبی و جنوب شرقی با یکدیگر است. تنگه هرمز نیز مسیر ارتباطی خلیج فارس به اقیانوس هند و دریای عرب است و رودخانه های اروندرود و کارون در غرب خلیج فارس به آن می پیوندند.

تاریخ دریانوردی در خلیج فارس به تمدن های سومر، اکد و ایلام می رسد. آنان فاصله بین میان رودان (جنوب سرزمین کنونی عراق و سرزمین مابین دجله و فرات) و موهنجودارو (به معنای تپه مردگان در دره سند و واقع در پاکستان کنونی) را از طریق این مسیر دریایی می‌ پیمودند. حتی فینقی ها دریانوردی را از پیرامون خلیج فارس انجام می‌ دادند. نیارخوس دریانورد (مقارن با فرمانروایی اسکندر مقدونی)، در سفرنامه خود از فانوس های دریایی زیبا و بزرگ در خلیج فارس نام برده است.

شرایط آب و هوایی خلیج فارس

رشته کوه‌ های زاگرس سواحل جنوبی ایران را از فلات مرکزی ایران جدا کرده، بنابراین اقلیم گرم و مرطوب در حاشیه خلیج فارس حاکم گردیده است. درجه حرارت در این ناحیه بسیار بالاست، هرچند که در زمستان شمال غربی آن کاملاً سرد است. در محدوده خلیج باران های پراکنده و شدید در ماه های آبان تا اردیبهشت رخ می دهند با این وجود میزان بارش سالیانه در این ناحیه بسیار کم است و رطوبت هوا در تمام فصول سال بسیار بالا. رعد و برق و مه در این ناحیه نادر هستند اما در تابستان طوفان گردوغبار زیاد رخ می دهد.

به دلیل وجود گرمای شدید سواحل در شب وزش بادهای قوی در ساحل مشاهده می شود. علت به وجود آمدن این نسیم های ساحلی، اختلاف دما در خشکی و سطح دریا است. درجه حرارت آب دریا در تابستان اغلب تا ۳۶ درجه سانتی‌گراد بالا می‌رود که این امر باعث تبخیر بسیار زیاد آب می گردد. اختلاف دما در شب و روز در این منطقه بسیار کم است. آب های خلیج فارس طعمی شور دارند، درحالی‌ که چشمه های آب شیرین نیز در کف دریا و در سواحل وجود دارد. به دلیل وجود آب شور، پوشش گیاهی در این منطقه بسیار اندک است. جنگل‌های حرا تنها پوشش گیاهی جنگلی هستند که به دلیل توانایی در تبدیل آب شور به شیرین از طریق ریشه های خود در این منطقه می رویند. جنگل‌ های حرا به خاطر پدیده جزر و مد، شب‌ ها زیر آب و روزها بیرون از آب هستند. میزان رسوبات کربناتی در آب های خلیج فارس به دلیل کم بودن آب‌ های ورودی به آن تقریباً بالاست.

گونه های جانوری خلیج فارس

شرایط اقتصادی خلیج فارس

جزایر مهم خلیج فارس

جزایر موجود در خلیج فارس به دودسته مسکونی و غیرمسکونی تقسیم می‌شوند. جزایر غیرمسکونی به دلیل وجود پدیده جزر و مد آب قابل سکونت دائمی نیستند. این جزایر غیرمسکونی زیستگاه های طبیعی مرجان های دریایی، انواع پرندگان مهاجر و مکان مناسبی برای تخم گذاری لاکپشت ها و پرستوهای دریایی هستند.

جزایر آریایی، زرکوه، شیدور، عباسک، نخیلو، گرم، بونه، دارا، مولیات، ام الکرم، سه دندون و چراغی در زمره جزایر غیرمسکونی خلیج فارس قرارمی‌گیرند.

از جزایر مسکونی خلیج فارس می‌توان به جزایر ابوموسی، تنب بزرگ، تنب کوچک، قشم،کیش، لاوان، هنگام، لارک، هرمز، هندورابی، سیری، فارسی، خارک، خارکو، شیف، مینو، نگین، صدرا و فارور اشاره نمود.

جزیره ابوموسی

جزیره ایرانی ابوموسی با مساحتی حدود ۲۵ کیلومترمربع، جنوبی ترین جزیره خلیج فارس در استان هرمزگان قرار دارد. بلندترین نقطه جزیره، کوه حلوا با ارتفاع ۱۱۰ متر است. اقتصاد جاری در این جزیره بر پایه صید ماهی است و کشاورزی در آن به دلیل نبود آب مناسب، صورت نمی‌ پذیرد. ابوموسی به دلیل داشتن آب‌های زلال ساحلی، پتانسیل خوبی برای طبیعت گردی محسوب می شود. همچنین، عمق مناسب آب در حدفاصل بین ابوموسی و دو جزیره تنب بزرگ و تنب کوچک امکان تردد کشتی‌ های نفت‌ کش بزرگ و کشتی‌ های نظامی را به وجود آورده.

جزیره کیش

جزیره کیش، تنها جزیره موجود در خلیج فارس با قنات آب شیرین و مساحتی حدود ۹۰ کیلومترمربع است که اقتصاد آن بر پایه گردشگری و تجارت بنا شده. شهر زیبای حریره، پایاب و شهر زیرزمینی کاریز، کشتی یونانی، پارک های ساحلی و تفریحی، باغ پرندگان و دلفیناریوم از اماکن و جاذبه های دیدنی این جزیره زیبا هستند.

جزیره قشم

جزیره هرمز

همانطور که گفته شد، روز خلیج فارس به دلیل فتح تاریخی هرمز در این روز نامگذاری شده است. اشغال جزیره هرمز، توسط پرتغالی‌ ها با کشتی‌ هایی مجهز به توپ، در زمان شاه اسماعیل صفوی بنیانگذار سلسله صفوی صورت گرفت. این در حالی بود که ایران در قسمت‌های غربی و شمال غربی خود مورد حمله نیروهای عثمانی قرار داشت و توان مقابله با حمله پرتغالی‌ها عملاً وجود نداشت. در این زمان تنها مقابله نابرابر با پرتغالی‌ها از طریق حملات شبانه توسط ساکنین منطقه هرمز انجام می‌گرفت. این مبارزات سرانجام پس از گذشت ۱۰۰ سال و با بهره بردن از تجهیزات و کشتی های انگلیسی ها و با درایت سردار امام قلی خان در زمان شاه‌ عباس صفوی به نتیجه مطلوب رسید و هرمز آزاد گردید.

به دلیل واقع‌ شدن جزیره بیضی‌ شکل هرمز (با مساحت ۴۲ کیلومترمربع) در دهانه خلیج فارس و هشت کیلومتری بندر عباس، اهمیت نظامی، سیاسی، اقتصادی این جزیره بسیار زیاد است. نزدیکی این جزیره با تنگه هرمز، علت نام‌ گذاری آن به‌ عنوان کلید خلیج فارس بوده. وجود سواحل صخره‌ ای، غارهای دریایی، پوشش مرجانی و همچنین پوشش گیاهی بومی در این منطقه، باعث جذب گردشگران زیادی به این جزیره شده است. بقایای قلعه پرتغالی ها، خانه های قدیمی، بازار زعفرانیه (محل خرید و فروش ادویه)، بازار چهل‌ ستون، انبارهای معدن و کوه‌ های رنگین کمانی جاذبه‌ های دیگر در جزیره هرمز هستند. کوه گِلک و خاک سرخ آن که خوراکی است و در تهیه غذا از آن استفاده می‌شود، یکی دیگر از زیبایی‌های جزیره هرمز است.

پوشش زیبا و رنگارنگ مردم جزیره هرمز به صورت چشم نوازی قابل رویت است. غذاهای محلی بسیار زیاد و خوشمزه هستند و غذاهای دریایی شامل هشت پا، ماهی و یا میگو با پیاز، گوجه فرنگی و ادویه و ترشیجات محلی زینت‌ بخش سفره‌ها در این منطقه اند.

شناخته شدن این جزیره منحصر به فرد به واسطه شبکه های اجتماعی این سال ها هرمز را به یکی از مناطق پرگردشگر تبدیل کرده است. موضوعی که علاوه بر فوایدی که برای بومیان دارد سبب نگرانی هایی برای فعالان محیط زیست شده است. به سوغات بردن خاک های رنگی این جزیره یکی از این نگرانی هاست که کمپین هایی نیز برای مقابله با آن ایجاد شده است.

در پایان حائز توجه است که حفاظت از خلیج فارس که چنین ارزش های مادی و معنوی فراوانی دارد باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد، چرا که صید بیش‌ از حد ماهیان موجود در اعماق دریا و به‌ طور کلی بهره‌ برداری بیش‌ از اندازه از منابع دریایی، هشداری جدی برای محیط‌ زیست منطقه است. توجه نکردن به این موارد منجر به از بین رفتن تنوع ژنتیکی گونه ای از ماهیان و بر هم خوردن توازن طبیعی خواهد شد. این در حالی است که نشت مشتقات نفتی، پسماندهای صنعتی حاصل از فعالیت‌ های استخراج منابع نفتی و انتقال انواع ماهیان و موجودات دریایی مضر همراه با نفت‌ کش های کشورهای دیگر به حوزه خلیج فارس، نگرانی‌ های جدی در بر هم زدن اکوسیستم خلیج فارس را به دنبال خواهد داشت.